भारतीय संस्कृति के आधारभूत तथ्य
एक –
एक: परमात्मा।
दो –
दो: परमात्मा और प्रकृति।
दो सूत्र: एकाग्रता, अनासक्ति।
दो पक्ष: कृष्ण और शुक्ल पक्ष।
तीन –
तीन गुण: सत्व, रज, तम।
त्रिदेव: ब्रह्मा, विष्णु, महेश।
त्रिविध नरक द्वार: काम, क्रोध, लोभ।
त्रिविध ज्ञान द्वार: श्रद्धा, तत्परता, इन्द्रिय संयम।
चार –
चार पुरुषार्थ: धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष।
चार वर्ण: ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य, शुद्र।
चार युग: सत्य, त्रेता, द्वापर, कलि।
चार अवस्थाएं: जाग्रत, स्वप्न, सुषुप्ति, तुरीय।
चार महावाक्य: अहं ब्रह्मास्मि, तत्वमसि, प्रज्ञानं ब्रह्म, अयमात्मा ब्रह्म।
साधन चतुष्टय: नित्य-अनित्य वस्तु विवेक, वैराग्य, षटसम्पत्ति, मुमुक्षुत्व।
पाँच –
पंच महाभूत : पृथ्वी, जल, तेज, वायु, आकाश ।
पंच प्राण : प्राण, अपान, व्यान, उड़ान, समान ।
पंच क्लेश : अविद्या, अस्मिता (अभिमान), राग, द्वेष और अभिनिवेश (मृत्यु भय) ।
पंच कोष : अन्नमय, प्राणमय, मनोमय, विज्ञानमय, आनंदमय ।